1. Đại cương
Bệnh viêm não cấp do virus có thể lây truyền qua muỗi đốt
(đối với các loại arbovirus như viêm não Nhật Bản); qua đường hô hấp (như virus
Herpes Simplex-HSP) hoặc qua đường tiêu hoá (như các loại virus đường ruột). Bệnh
thường khởi phát cấp tính diễn biến nặng, tỷ lệ tử vong và di chứng khá cao;
hay gặp ở trẻ em với các độ tuổi khác nhau.
2. Dịch tễ học
Bệnh viêm não cấp gặp rải rác quanh năm ở hầu hết các địa
phương. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc có xu hướng tăng vào mùa nóng (từ tháng 3 đến
tháng 8 hàng năm).
- Viêm não Nhật Bản: Lưu hành ở hầu hết các địa phương nước
ta, thường gây dịch vào các tháng 5,6,7; gặp nhiều nhất ở lứa tuổi từ 2 đến 8;
lây truyền qua trung gian muỗi đốt.
- Viêm não cấp do các virus đường ruột: bệnh xẩy ra quanh
năm nhưng nhiều hơn ở các tháng từ 3 đến 6; thường gặp ở trẻ nhỏ và lây truyền
qua đường tiêu hoá.
- Viêm não cấp do virus Herpes Simplex: bệnh xẩy ra quanh
năm, thường gặp ở trẻ trên 2 tuổi (HSP typ 1). Trẻ sơ sinh có thểmắc bệnh viêm
não cấp do HSP typ 2.
- Các loại virus khác ít gặp hơn có thể xẩy ra rải rác
quanh năm với các bệnh cảnh riêng; các virus cúm, sởi, quai bị, Rubella,
Adenovirus, Epstein-Barr, HIV, Cytomegalovirus...
3. Chẩn đoán
Chẩn đoán dựa vào các yếu tố dịch tễ học, các triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng; loại trừ các bệnh có biểu hiện thần kinh nhưng không phải viêm não.
3.1. Yếu tố dịch tễ
Căn cứ vào tuổi, mùa, nơi cư trú, số người mắc trong cùng
một thời gian.
3.2. Lâm sàng
3.2.1. Giai đoạn khởi phát
- Sốt: sốt là triệu chứng phổ biến, xẩy ra đột ngột, sốt
liên tục 39-400 C nhưng cũng có khi sốt không cao;
- Nhức đầu, quấy khóc, kích thích, kém linh hoạt;
- Buồn nôn, nôn.
Có thể có các triệu chứng khác tuỳ theo loại virus như:
+ Ho, chảy nước mũi;
+ Tiêu chảy, phân không có nhày, máu;
+ Phát ban: mẩn đỏ, bọng nước hoặc ban ở lòng bàn tay,
bàn chân kèm loét miệng (bệnh tay- chân – miệng gặp ở viêm não do Enterovirus
71).
3.2.2. Giai đoạn toàn phát
Sau giai đoạn khởi phát, các biểu hiện thần kinh sẽ nhanh
chóng xuất hiện:
- Rối loạn tri giác từ nhẹ đến nặng như: ngủ gà, li bì,
lơ mơ đến hôn mê;
- Thường có co giật;
- Có thể có các dấu hiệu thần kinh khác: dấu hiệu màng
não, các dấu hiệu thần kinh khu trú (liệt nửa người hoặc tứ chi), tăng hoặc giảm
trương lực cơ...
- Có thể có suy hô hấp, phù phổi cấp, suy tim hoặc sốc.
3.2.3. Các thể lâm sàng
- Thể tối cấp: Sốt cao liên tục, co giật, hôn mê sâu, suy
hô hấp, truỵ mạch và dẫn đến tử vong nhanh;
- Thể cấp tính: diễn biến cấp với các biểu hiện lâm sàng
nặng, điển hình;
- Thể nhẹ: rối loạn tri giác mức độ nhẹ và phục hồi nhanh
chóng.
3.3. Cận lâm sàng
Dịch não-tuỷ:Có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán, cần
được chỉ định xét nghiệm dịch não- tuỷ sớm khi nghi ngờ viêm não.
- Dịch trong, áp lực bình thường hoặc tăng;
- Tế bào bình thường hoặc tăng từ vài chục đến vài
trăm/mm3, chủ yếu là bạch cầu đơn nhân;
- Protein bình thường hoặc tăng (thường tăng nhẹ trong
viêm não Nhật Bản), glucose và muối bình thường.
Chú ý
- Nên gửi dịch não- tuỷ để làm các xét nghiệm đặc hiệu chẩn
đoán xác định căn nguyên virus (như PCR, ELISA, phân lập virus...);
- Không nên chọc dò dịch não- tuỷ trong trường hợp có dấu
hiệu tăng áp lực trong sọ có nguy cơ gây tụt (lọt) não, đang sốc, suy hô hấp nặng.
Máu
- Công thức máu: số lượng bạch cầu tăng nhẹ hoặc bình thường;
- Điện giải đồ và đường huyết thường trong giới hạn bình
thường.
Các xét nghiệm xác định nguyên nhân(áp dụng tại cơ sở có
điều kiện)
- Tìm kháng thể IgM đặc hiệu cho từng loại căn nguyên bằng
kỹ thuật thử nghiệm miễn dịch gắn enzym (ELISA);
- Tìm kháng nguyên đặc hiệu cho từng loại căn nguyên bằng
kỹ thuật phản ứng khuyếch đại chuỗi polymeza (PCR),
- Phân lập virus từ dịch não-tuỷ, máu, bọng nước ở da, dịch
mũi họng, phân.
Các xét nghiệm khác:chỉ định khi cần thiết
- Điện não đồ;
- Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) não;
- Chụp tim phổi.
3.4. Chẩn đoán phân biệt
Cần loại trừ các bệnh thần kinh sau đây:
- Co giật do sốt cao;
- Viêm màng não mủ;
- Viêm màng não do lao;
- Ngộ độc cấp;
- Sốt rét thể não;
- Chảy máu não-màng não;
- Động kinh.
4. Điều trị
Nguyên tắc điều trị:
* Bảo đảm các chức năng sống
- Bảo đảm thông khí, chống suy hô hấp, chống các rối loạn
tuần hoàn, sốc, truỵ mạch;
- Chống phù não;
* Điều trị triệu chứng
- Hạ nhiệt;
- Chống co giật;
- Điều chỉnh rối loạn nước, điện giải, đường huyết (nếu
có).
* Chăm sóc và điều trị hỗ trợ
- Đảm bảo chăm sóc và dinh dưỡng;
- Phục hồi chức năng sớm;
- Phòng và chống bội nhiễm; nhiễm khuẩn bệnh viện.
* Điều trị nguyên nhân
5. Phòng bệnh
5.1. Vệ sinh phòng bệnh
- Vệ sinh cá nhân, nằm màn chống muỗi đốt;
- Vệ sinh ăn uống để tránh lây nhiễm mầm bệnh qua đường
tiêu hoá;
- Vệ sinh ngoại cảnh, không nuôi gia súc gần nhà, gần khu
dân cư;
- Diệt côn trùng, tiết túc trung gian truyền bệnh, diệt bọ
gậy, diệt muỗi.
5.2. Tiêm chủng
5.2.1. Tiêm phòng viêm não Nhật Bản
- Tiêm dưới da;
- Liều lượng: 0,5ml cho trẻ dưới 5 tuổi; 1ml cho trẻ trên
5 tuổi;
Mũi 1: bắt đầu tiêm
Mũi 2: 7 ngày sau mũi 1
Mũi 3: 1 năm sau mũi 2
Tiêm nhắc lại sau 3-4 năm
5.2.2. Tiêm chủng vắc xin bại liệt, sởi, quai bị, thuỷ đậu
theo lịch tiêm chủng.
Thạc sĩ Nguyễn Văn Lâm
Phó trưởng khoa Truyền nhiễm
